De zoektocht naar effectieve indicatoren in het maatschappelijk veld

In ons werk bij Whise, waar we organisaties in het sociaal domein adviseren, stuiten we wekelijks op inspirerende voorbeelden van interventies die bijdragen aan een sterkere sociale basis. Of het nu gaat om iets kleins als een extra picknickbankje in het park of een omvangrijk initiatief van informele zorgorganisaties die netwerken rondom inwoners opbouwen, elke interventie heeft een doel voor ogen: het verbeteren van de levenskwaliteit. Maar hoe meet je het succes van deze interventies? Kunnen we ooit met zekerheid zeggen dat ze effectief bijdragen aan een gezond en gelukkig leven?

De zoektocht naar zekerheid is begrijpelijk. Opdrachtgevers en opdrachtnemers willen aantoonbare resultaten zien, vooral in een tijd van financiële onzekerheid waarin publieke organisaties steeds scherpere verantwoording moeten afleggen over de ‘social profit’ die ze realiseren. Maar hier ontstaat een spanningsveld: hoe bepaal je de financiële waarde van een oudere die uit een isolement is gehaald of iemand die weer meedoet in de samenleving? Het sociaal domein is geen exacte wetenschap. De uitkomsten van interventies zijn per definitie onzeker en afhankelijk van talloze factoren, zowel zichtbaar als onzichtbaar.

Het sociaal domein is geen exacte wetenschap. De uitkomsten van interventies zijn per definitie onzeker en afhankelijk van talloze factoren, zowel zichtbaar als onzichtbaar.

Jaap Hoenderdos

Indicatoren op het juiste abstractieniveau

Om te bepalen of een interventie bijdraagt aan beleidsdoelen, stellen we vaak indicatoren op. Deze indicatoren moeten ons inzicht geven in de effectiviteit van de inspanningen. Toch blijken zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers telkens tegen dezelfde problemen aan te lopen. Door wantrouwen en door slechte onderlinge afstemming is een enorme hoeveelheid indicatoren gecreëerd waar bijna niemand meer overzicht en inzicht heeft. Ze zijn vaak te vaag of juist te specifiek en sturend. Ze zijn soms onmogelijk te meten of als ze wel meetbaar zijn, is de vraag wat ze nu echt zeggen over de effectiviteit van de interventie.

De kern van het probleem ligt in de zoektocht naar indicatoren op het juiste abstractieniveau. Te concrete indicatoren beperken de ruimte voor professionals om het juiste te doen. Het gezegde ‘What gets measured, gets done’ benadrukt dat organisaties zich vaak richten op datgene waarop ze beoordeeld worden, wat ten koste kan gaan van de kwaliteit en flexibiliteit van hun werk. Aan de andere kant verliezen te abstracte indicatoren hun relevantie voor professionals; doelen zoals ‘zoveel procent van de inwoners gelukkig’ zijn te ver verwijderd van de dagelijkse praktijk en daardoor moeilijk te vertalen naar concreet handelen.

Redeneren in kansen

Omdat we nooit 100% zekerheid kunnen bieden, moeten we redeneren in termen van kansen. Dit is geen zwaktebod, maar juist een erkenning van de complexiteit van het sociale domein. In plaats van te streven naar absolute zekerheid, moeten we ons richten op het creëren van de beste voorwaarden voor succes. In deze benadering vergroot het nemen van bepaalde acties de kans op gewenste uitkomsten, zonder de illusie te wekken dat deze uitkomsten gegarandeerd zijn.

Het ‘less is more’-denken is ook relevant in ons werk. In plaats van te proberen elk mogelijk aspect van een interventie te meten, is het effectiever om te focussen op de kern: welke drie of vier factoren zijn echt bepalend? Dit geldt ook voor het verzamelen van informatie ter onderbouwing van beslissingen. Het kost tijd, geld en inspanning om variabelen te meten, en deze kosten moeten worden afgewogen tegen de waarde van de verkregen informatie. Hierbij moeten we ook rekening houden met de wet van de afnemende meeropbrengsten: om de laatste 20% van de informatie te verkrijgen, is vaak 80% van de inspanning nodig.

Effecten in beeld

Om organisaties te ondersteunen in hun zoektocht naar de juiste effecten en bijpassende indicatoren hebben wij het programma ‘Effecten in Beeld’. Dit doen we samen met zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers. We werken daarbij met het Social Profit Canvas, waarin we een onderscheid maken tussen resultaat, uitkomsten en impact.
Resultaten zijn de concrete, meetbare effecten van een interventie die men kan beloven. Uitkomsten zijn gebaseerd op verwachting: wat is de kans dat deze effecten daadwerkelijk optreden? Impact verwijst naar de lange termijn ambities, met alle onzekerheden die daarbij komen kijken.

In onze visie liggen de meest effectieve effecten op het niveau van de uitkomsten: is de verwachting van de interventie in de praktijk uitgekomen? En zo niet, waarom dan niet? Ze doen recht aan het vakmanschap van de professional zonder dit vakmanschap te beperken. Ze sluiten aan bij de ambities van een opdrachtgever zonder de werkvloer uit het oog te verlezen.
In het sociaal domein draait het uiteindelijk om mensen en de interacties tussen hen. Dit maakt het werk complex, maar ook waardevol. Door te redeneren in kansen, scherp te blijven op wat echt telt en kritisch te kijken naar de effectiviteit van interventies, kunnen we samen werken aan een sterkere sociale basis.

jaap hoenderdos

We weten wat dingen kosten, maar we hebben geen idee wat ze waard zijn. Iedereen heeft zijn eigen invalshoek op waarde, met eigen verhalen en informatie. Bekijk mijn profiel.